رسائل فی ولایة الفقیه (کتاب)

---

کتاب « رسائل في ولاية الفقيه» اثر محقق بزرگوار آقاى محمد کاظم رحمان ستایش ، تعداد دوازده رساله در باب ولایت فقیه كه توسط فقهاى شیعه امامیه در سده‌هاى اخير نگاشته شده گردآورى گرديده و ادله آنان در اثبات ولايت براى فقیه در عصر غيبت و اختيارات فقيه در اين عصر منعكس گرديده است.

۱ - انگيزه تأليف

---

‌
هدف گردآورندگان اين مجموعه آن است تا ديدگاه‌هاى فقهاى ديگر شیعه را نيز در باب ولايت فقيه و شئون مختلف آن ارائه كنند تا معلوم شود كه اين مسئله پايه‌هاى فكرى در ميان ديگر فقهاى نامدار تشیع هم داشته و پيشينه‌اى ديرينه در فقه امامیه دارد.

۲ - ساختار

---

‌
در هر يك از اين رساله‌ها ابتدا مؤلف آن رساله و آثار علمى و فقهى او معرفى شده و ويژگى‌هاى كتاب يا رساله او در مورد ولایت فقیه توسط محققان كتاب بيان شده آن‌گاه متن رساله ارائه گرديده است.

۳ - گزارش محتوا

---

‌

۳.۱ - ولايت فقيه در گذر زمان

در ابتداى كتاب تاريخچه‌اى از مبحث ولايت فقيه حتى در عصر حضور معصومين عليهم السلام ارائه شده و دوران فترت يعنى از آغاز غیبت کبری تا زمان حكومت صفويه در ایران توصيف شده است.
آن‌گاه مجددا بحث از ولايت فقيه در زمان صفويه و قاجاريه مطرح شده و رونق گرفتن دوباره مبحث ولايت فقيه در دوران پس از پيروزى انقلاب اسلامی در ايران به وسيله امام خمینی ( ره) توصيف گرديده است.

۳.۲ - كلياتى از بحث ولايت فقيه

سپس كلياتى از بحث ولايت فقيه مانند فراز و نشيب‌هاى اين بحث، مشروعيت ولايت فقيه، صلاحيت‌هاى فقيه براى احراز مسند ولايت و شروط و صفات حاكم اسلامى در كسوت ولايت فقيه ارائه شده و پس از آن دوازده رساله در اين زمينه معرفى و متن آنها نيز آمده است.

۳.۳ - رساله عوائد الأيام

اولين رساله به نام« عوائد الأیام » تأليف ملا احمد نراقی است كه در آن به بحث در باره ولایت حاكم و امورى كه فقيه( حاكم اسلامى) در آنها مى‌تواند اعمال ولايت كند پرداخته شده و امورى مانند امر قضاوت، اجراى حدود و تعزیرات ، تصدى اموال و امور يتيمان و مجانين و ديوانگان، تصدى اموال مجهول المالك، استيفاى حقوق مالى جامعه و مردم، تصرف در اموال امام معصوم( امور حسبیه ) و برخى ديگر از شئون ولايت فقيه مورد بحث قرار گرفته و ادله آنها از روايات استخراج گرديده است.

۳.۴ - رساله العناوين

رساله بعدى تحت عنوان« العناوین » تأليف میر عبد الفتاح علی الحسینی المراغی است كه در اين رساله نيز به معرفى ولى فقيه و مراتب فقها در ولايت پرداخته شده و وظايف و اختيارات شخص فقيه در مورد صدور فتاواى شرعى، تصدى امور حكومت، حل منازعه بين مردم( قضاوت )، اقامه حدود شرعى در جامعه، تصدى اموال يتيمان، سفها و مجانين بيان گرديده است.

۳.۵ - رساله خزائن الأحكام

« خزائن الأحکام » عنوان رساله بعدى است كه توسط فاضل دربندى نگاشته شده و در آن برخى از شئون و اختيارات ولى فقيه مانند اقامه جهاد عليه دشمنان و ساير امور دينى بررسى گرديده است.

۳.۶ - رساله ينابيع الولاية

عنوان رساله بعدى« ینابیع الولایة » است كه سید ابو طالب بن ابی تراب حسینی آن را به رشته تحرير درآورده است. در اين رساله نيز ولايت فقيه در حكومت كردن و تصدى امور حسبه و اجراى احکام و حدود شرعى در جامعه تبيين گرديده است.

۳.۷ - رساله مناط الاحكام

« مناط الاحکام » تأليف ملا نظر علی طالقانی رساله بعدى است كه در آن ضمن بيان ولايت داشتن فقيه به عنوان يكى از اوليا و شئون ولايى او بررسى شده است.

۳.۸ - رسالة في الولايات

رساله بعدى تحت عنوان« رسالة فی الولایات » تأليف محمد علی نجفی است كه در آن ادله مختلف ولايت داشتن فقيه در امور دينى و حكومتى ارائه شده و شرايط ولی فقیه براى احراز ولايت بيان گرديده است.

۳.۹ - رساله ولايت فقيه

« ولايت فقيه» تأليف ابو المعالى محمد بن محمد ابراهیم کلباسی عنوان رساله بعدى است كه ابتدا حدود ولايت پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام و پس از آن ولايت عامه فقها در عصر غیبت تبيين شده و ادله عام ولايت فقيه از جانب امام معصوم عليه السلام براى تصدى امور ولايت در برخى از امور اجتماعى مثل امور حسبه، تصدى بر اموال يتيمان و ديوانگان و شروط اقامه چنين ولايتى بازگو شده است.

۳.۱۰ - رساله بلغة الفقيه

عنوان رساله بعدى« بلغة الفقیه » است كه تأليف سید محمد بحر العلوم مى‌باشد و ضمن بيان اقسام ولايت و موارد ثبوت آن، به معيارها و ميزان ولايت فقيه در زمان غيبت پرداخته شده است.

۳.۱۱ - رساله بحث في ولاية الحاكم الفقيه

« بحث فی ولایة الحاکم الفقیه » تأليف محمد تقی نجفی نيز عنوان رساله بعدى است كه در اين رساله نيز ضوابط احراز تصدى ولايت توسط فقيه و تصرفات مختلف صورت گرفته توسط او از لحاظ ادله شرعی بررسى گرديده است.

۳.۱۲ - رساله ولاية الفقيه مصطفى خمينى

عنوان رساله بعدى« ولاية الفقيه» است كه تأليف مصطفی خمینی است. در اين رساله به صورت مبسوط ادله مختلف ولايت فقيه با استفاده از سيره پيامبر صلى الله عليه و آله، اجماع علماى دينى و دلايل عقلى مترتب بر آن مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. نگارنده، به ضرورت تشكيل حكومت در اسلام با استفاده از ادله روايى و آيات قرآنى اشاره كرده و ضرورت اعمال ولايت در امور دينى و اجتماعى در عصر غيبت توسط فقيه داراى شرايط را اثبات مى‌كند.
وى به ثبوت ولايت عام فقيه از جانب امام معصوم عليه السلام نيز پرداخته و به برخى از آيات و روايات كه در آن به لزوم تبعيت از امام و كمك كردن به او براى تشكيل حكومت اشاره كرده و براى استدلال بر ولايت فقيه استناد نموده است. تفويض كردن برخى از امور مشكل به فقيه، تصدى زعامت و ولايت فقيه و شروط آن و ثمره بحث از ولايت فقيه به لحاظ فقهى و علمى مندرجات ديگر اين رساله مى‌باشد.

۳.۱۳ - رساله الهداية إلى من له الولاية

« الهدایة إلی من له الولایة » عنوان آخرين رساله مندرج در اين كتاب است كه توسط سید محمد رضا گلپایگانی نگاشته شده است. در اين رساله نيز ادله ولايت داشتن فقها و تصدى ولى فقيه بر امور حسبه و اجراى حدود و تعزيرات مورد بحث قرار گرفته است.
در ابتداى هر يك از اين رساله‌ها، رساله مختصرى در باره نويسنده و آثار علمى وى در فقه و نوع نگرشش به مسئله ولايت فقيه سخن به ميان آمده است. در پايان كتاب، فهرست جامعى از آيات، روايات، كتب، اشخاص و مصادر رساله‌ها ارائه شده است.

۴ - پانویس

---